ماهنامه نجوم شماره ۱۹۸ منتشر شد.

ماهنامه نجوم شماره ۱۹۸ منتشر شد.

 برای دیدن خلاصه مقالات این شماره؛بر روی گزینه «ادامه مطلب» کلیک کنید...

ماهنامه نجوم شماره 198 منتشر شد. خلاصه مقالات این شماره را مشاهده می کنید.

فهرست:
8      یکی بود، یکی نبود، تحریریه
9      میراث علمی شهرها، پوریا ناظمی
10   روبوتهای جان سخت، بابک امینتفرشی
11   یک نگاه   
12   اخبار جهان
16   اخبار ایران، گردآوری: زهرا رحیمدل
18   هایابوسا سرانجام به خانه بازگشت، ترجمه: کسری راست گفتار
21   نشانههایی از وجود حیات در گذشتهی مریخ، ترجمه: الهام شعبانی
22   در نیمهی راه  تا رسیدن به ملاقاتی تاریخی، ترجمه: شادی حامدی آزاد
26   سیاهچالهای پرجرم درقلب کهکشان ما، فرهاد یوسفزاده
29   همسایههای مزاحم! ، ترجمه: سروش ستوده
30   برخوردهای آسمانی با غول منظومهی شمسی،  ترجمه: شادی حامدی آزاد
33   آیا زهره زمانی سکونتپذیر بوده است؟ ، ترجمه: الهام شعبانی
34   راز 40 سالهی کلاهک مریخ برملا شد، ترجمه: الهام شهبانی
35   انرژی تاریک، محسن شادمهری
38   آغاز زندگی ستارهها، رضا منصوری
42   کی بود گفت بعد چهارم؟! ، عمران مرادی
43   آسمان در همین ماه ( مرداد 1389)، کاظم کوکرم و...
58   بررسی نجومی رؤیتپذیری هلال ماه رمضان 1431 در ایران، محمدرضا صیاد
62   عکاسی از همدم زیبای زمین، بابک امین تفرشی
69   زوج جوان: زمین و ماه! ، ترجمه: الهام شعبانی
70   مبانی عکاسی نجومی با دوربین دیجیتال(5)، بابک سدهی
74   ساختن پایگاه در کرهی ماه، مارال فریدون و اشین دانیلی ذکریان
80   بازارچهی نجومی واشتراک
84   چکیدهی برخی از مقالات به زبان انگلیسی، نادر حیدری
85   یک عکس ، یک خاطره، اسدالله قمرینژاد




روبوتهای جانسخت
بابک امینتفرشی

چند وقت پیش از طریق دکتر فیروز نادری متوجه نخستین عکسهایی شدم که در آزمایشگاه JPL ناسا از مریخنورد آینده گرفته شده است. چرخهای مریخنورد بهتازگی نصب شدهاند و بدنهی آن شکل و شمایل نهایی را کمکم به دست آورده است. به همین علت نخستین عکسهای خبری از آن سرانجام منتشر شد. چندین سال است که دربارهی این طرح با نام مخفف MSL، سرواژهی آزمایشگاه علمی مریخ، صحبت میشود (همان که اسمش را «کنجکاوی» گذاشتیم، همین شماره ص 12). این مریخنورد 2/7 متری حدود 900 کیلوگرم وزن دارد یعنی هموزن یک اتومبیل کوچک مثل پراید. نخستین مریخنورد به نام سوجرنر، که در سال 1376 به مریخ رسید، تقریباً هموزن یکی از چرخهای این مریخنورد جدید بوده است! مقایسهی این روبوت جدید با مریخنوردهای دوقلو ناسا نیز جالب است. آنها که بهطور معجزهآسایی از سال 1383 هنوز در مریخ فعالاند (اگرچه یکی از ...



همسایه های مزاحم!
ترجمه: سروش ستوده

اخترشناسانی که به دنبال کشف سیارات فراخورشیدی به دور ستارههای خورشیدگونِ نزدیکاند، به دنبال سیاراتی سنگی و زمینگون میگردند که در کمربند حیات ستاره باشند؛ جایی که دما و آب مایع به شکل باثباتی برای بقای حیات باقی میمانند ...



هایابوسا سرانجام به خانه بازگشت
ترجمه: کسری راستگفتار

کپسول فضاپیمای هایابوسا سرانجام، پس از سفری طولانی در فضا، روز 23 خرداد به زمین بازگشت. این کپسول به همراه فضاپیمای مادرش پنج سال پیش به ملاقات سیارکی نزدیک زمین، به نام ایتوکاوا، رفت و از زمان پرتابش در اردیبهشت 1382 تا به حال حدود 2 میلیارد کیلومتر راه پیموده است ...



در نیمهی راه تا رسیدن به ملاقاتی تاریخی
الِن شتِرن
ترجمه: شادی حامدی آزاد

فضاپیمای جسور ناسا به سرعت به سوی قرار ملاقاتش با منظومهی پلوتون در خرداد و تیر 1394/جون و جولای 2015 پیش میرود.

در دی سال 1384/ژانویه 2006، فضاپیمای افقهای نو (New Horizons) ناسا، سریعترین فضاپیمای پرتابشده به فضا، زمین را بهسرعت ترک کرد و همین چند ماه پیش نقطهی میانی مسیر طولانی رسیدن به هدف اصلی دوردستش، منظومهی پلوتون، را پشت سر گذاشت. در اسفند / 1389 مارس 2011، این فضاپیما از مدار اورانوس میگذرد و وارد آخرین بخش طولانی مسیرش میشود؛ یعنی ...



برخوردهای آسمانی با غول منظومهی شمسی
ترجمه: شادی حامدی آزاد

در تابستان سال گذشته، ظهور لکهای جدید بر سطح مشتری رصدگران سراسر دنیا را به تکاپو واداشت تا آن را بهدقت رصد کنند. ماهیت این لکه از دل این رصدها بیرون آمد: زخمی حاصل از برخوردی آسمانی (نجوم شمارهی 187، صفحهی 7). امسال نیز منجمان آماتور شاهد لحظهی برخورد آسمانی دیگری با مشتری بودند. برخوردی که ردّی از خود به جای نگذاشت. 16 سال پیش رصدگران خود را برای رصد برخورد دنبالهداری تکهتکهشده با این سیاره آماده کردند و آن را دیدند. 92 سال پیش رصدگران اتفاقی مشابه را رصد کردند ...




آیا در این سیارهی فراخورشیدی حیات وجود دارد؟
ری ویلارد
ترجمه: شادی حامدی آزاد

فقط 10 سال نوری دورتر از زمین، ستارهی خورشیدمانند اپسیلون-نهر دارای منظومهای سیارهای است که شاید میزبان بذرهای حیات باشد ...



یکی بود، یکی نبود:
کالبدشکافی این شماره از مجله
تحریریه

بگذارید شمارهی 198 نجوم را کالبدشکافی کنیم ببینیم در آن چه خبر است:
»ژرفا«ی این شماره به رصد کردن ماه اختصاص دارد. برای کسانی که هنوز نمیدانند ما به چه چیزی میگوییم ژرفا باید بگویم که در هر شماره، بخشی از مجله را به موضوع خاصی اختصاص میدهیم و دربارهی مباحث مختلف آن، مطلب چاپ میکنیم. یعنی موضوع را از جنبههای گوناگون میشکافیم. نام این بخش را گذاشتهایم ژرفا. تاکنون سعی کردهایم تنوع مطالب را در ژرفاها حفظ کنیم. از جستوجوی حیات در مریخ شروع کردیم و حالا نخستین ژرفای رصدیمان را تقدیم میکنیم. اگر به موضوع خاصی علاقه دارید که به نظرتان برای «ژرفا» شدن مناسب است حتماً به ما بگویید.



مبانی عکاسی نجومی با دوربینهای دیجیتال
جِری لُدریگاس
ترجمه و بازنویسی: بابک سدهی
آشنایی با لنزهای دوربین
اگر تازهکارید و هماکنون دوربینی دیجیتال دارید، از همان لنزی، که همراه دوربینتان است، کار عکاسی نجومی را شروع کنید. میتوانید دوربین را، با همان لنز، قلمدوش تلسکوپتان سوار کنید و عکسهایی با زاویهی باز بگیرید. خوبیِ استفاده از لنز تنها، و بدون آنکه دوربین را مستقیماً به تلسکوپ وصل کرده باشید، این است که لنزها بهسبب زاویهی بازشان عیوب احتمالی ردیابی تلسکوپ را بهخوبی میپوشانند. فقط کافی است لنز را روی فاصلهی بینهایت تنظیم و از موضوعی جالب مثل صورتفلکی دباکبر، سحابی جبار یا صورتفلکی قوس عکس بگیرید. البته اول باید دربارهی نحوهی تنظیم و پیداکردن نوردهی صحیح چیزهایی بدانید که در این بخش و بخشهای آینده به آن میپردازیم. با وجود آنکه لنزهای دوربینهای عکاسی ویژهی عکاسی نجومی ساخته نشدهاند، بهخوبی از پس آن برمیآیند و میتوان با آنها عکسهای نجومی بسیار زیبایی گرفت.


یادداشت:
میراث علمی شهرها
پوریا ناظمی

در ماهی که گذشت در موزهی ملک تهران برنامهای برگزار شد که در آن از یکی از ساعتهای تاریخی تهران، که پس از مدتها دوباره پیدا شده بود، رونمایی شد. کار ارزشمندی که به همت آقای دکتر محمد باقری صورت گرفت و بار دیگر بخشی از جامعهی نجومی ما متوجه ابزارهای تاریخی علمی شدند ...

ژرفا :
رخِ ماه را بنگر!

- 10  نکته برای رصدگران ماه
مایکل بَکیچ
ترجمه: شادی حامدی آزاد

وجود رشتهکوهها، دشتهای آتشفشانی وسیع، و بیش از 1500 گودال برخوردی ماه را تبدیل به هدفی کرده که بارها و بارها به سوی آن بازمیگردید ...



-  ماه را با چشم برهنه ببینید
استفن جیمز اُمیرا
ترجمه: شهرزاد ایرانی

تا به حال شده وقتی به ماه نگاه میکنید از خودتان بپرسید، کوچکترین عارضهی روی ماه که با چشم برهنه دیده میشود کدام است؟ فرصت خوبی است که پاسخ این پرسش را بیابید ...



 - گودالهای ماه از هلال تا بدر
چهار سال پیش گالیله با تلسکوپ کوچک خود ماه را رصد کرد و سطح آن را پُر از گودالهای کوچک و بزرگ یافت. با کاملتر شدن تلسکوپها گودالهای بیشتری کشف شدند و جزییات بیشتر آنها آشکار شد. امروزه با تلسکوپهای زمینی میتوان بیش از 30.000 گودال در ماه تشخیص داد. قطر گودالهای قابل مشاهده، از یک کیلومتر تا بیش از 200 کیلومتر است. بزرگترین گودالهای ماه، به نام گریمالدی و کلاویوس، در حدود 240 کیلومتر قطر دارند. گودالهای ماه به نام دانشمندان، شخصیتهای اساطیری و هنرمندان مشهور نامگذاری شدهاند. در بین این اسامی نام چند تن از دانشمندان ایرانی نیز به چشم میخورد، از جمله: عبدالرحمن صوفی و ابوریحان بیرونی ...



 - رصد کوهها و رگههای ماه
محمدرضا نوروزی

از دریاها و گودالهای ماه که بگذریم، هنوز زیباییهای فراوانی برای رصد کردن با تلسکوپ در ماه پیدا میشوند. دو دسته از عوارض زیبای ماه که تنوع گستردهای دارند، کوهها و رگههای آن هستند. آنها را از قلم نیندازید! ...



 - بررسی نجومی رؤیتپذیری هلال ماه رمضان 1431 در ایران
محمدرضا صیاد

در این مقاله برای پیشبینی وضع رؤیتپذیری هلال ماه رمضان 1431 در ایران ابتدا با استفاده از روش گروه 70 نقطهای برای بررسی نجومی رؤیتپذیری هلال در ایران) بررسی نقاط جغرافیایی واقع بر چهارضلعی محیط بر نقشهی ایران(، مشخصههای خورشید و ماه در لحظهی غروب خورشید تاریخ سهشنبه 29 شعبان 1431 مطابق با 19 اَمرداد 1389 و 10 آگوست 2010 برای نقاط مورد نیاز انتخاب شده، با گامهای 1درجه بر اضلاع چهارضلعی مذکور محاسبه شده و سپس همهی مقادیر مشخصههای مذکور با کاربرد معیار سید محسن قاضیمیرسعید (معیار جدید براساس مشخصههای ارتفاع و درصد سطح روشن ماه) بررسی شده است ...



-  طراحی از ماه
جرمی پِرِز
ترجمه:  شادی حامدی آزاد

ماه در تمام سال در آسمان است و همواره هم تغییر میکند. در این مقاله یاد میگیریم که چطور در زیباترین حالت از آن طراحی کنیم؛ وقتی که هلالی باریک و نقرهای است و زمینتاب کمسویی بخش تاریکش را روشن کرده است ...


-  عکاسی از همدم زیبای زمین
بابک امینتفرشی

عکسبرداری از اجرام آسمانی، آسانتر از آن است که تصور میکنید. شاید فکر کنید این نوع عکاسی کار متخصصان است، اما چنین نیست. برعکس، با امکانات کم و بیآنکه به مهارت فوقالعادهای در فنّ عکاسی نیاز باشد، میتوانید عکسهای زیبایی از آسمان بگیرید ...


-  رصد حرکت رجوعی گرههای مدار ماه
ترجمه و بازنویسی:  شروین بهجو
امید وهابی املشی

ماه را تقریباً هرشب در آسمان میبینیم. آنقدر بزرگ است که برای دیدنش به تلسکوپ نیازی نداریم و این موهبتی بزرگ برای منجمان آماتور بیابزار بهشمار میرود. ولی شاید به همین سبب، که این جرم آسمانی اینقدر راحت و بیدردسر مشاهده میشود، چندان ارزشی برایش قائل نمیشویم. اگر کمی حوصله داشته باشید میبینید که با رصد مداوم ماه و تعیین مسیر آن چقدر نجوم یاد میگیرید. رصد ماه از برنامههای پیچیدهی نجومی است ...


-  تلسکوپهای مناسب برای رصد ماه
مزدک مطهری

تلسکوپهای نجومی را میتوان از دیدگاه تلسکوپهای رصدی و تلسکوپهای عکاسی نیز تقسیمبندی کرد. تصویری که تلسکوپهای عکاسی بر سطح فیلم یا آشکارساز دوربین تشکیل میدهند باید تا حدّ امکان خطاهای اُپتیکی نداشته باشد و تصویر ستارگان بهصورت نقطهای تشکیل شود.  اما در تلسکوپهای رصدی، بهویژه آنهایی که برای رصد ماه و سیارات استفاده میشوند، الزاماً نباید تمام تصویر میدان دید بیعیب و نقص باشد. البته لازم است که تصویر در مرکز میدان دید بیشترین کیفیت و تضادّ نوری  )کنتراست ( را داشته باشد  در این مقاله به بررسی انواع تلسکوپها از دیدگاه رصد ماه و سیارات میپردازم ...


کی بود گفت بُعد چهارم؟!
عمران مرادی

یکی از اسرارآمیزترین مفاهیم فیزیک، که نقش مهمی در نجوم و کیهانشناسی ایفا کرده و میکند، بُعد چهارم و ابعاد بالاتر است  در ذهن عوام وقتی از بعد چهارم سخنی رانده شود بلافاصله تصویری از آلبرت اینشتین و زمان تداعی میشود. اما بهراستی نخستین کسی که بعد چهارم و ابعاد بالاتر را معرفی کرد چه کسی بود؟ ...



آغاز زندگی ستارهها
محسن شادمهری

زمانی نهچندان دور تصور اینکه نقطههای نورانی در آسمان شب، ورای آرامش ظاهریشان، سیری تحولی را پشت سر گذاشتهاند تا چشمان کنجکاو بشر نظارهگرشان باشد بسیار بعید و دور از ذهن بود.

گرچه دنیای اخترفیزیک تحولات شگرفی را تجربه کرده است - بهویژه طی دههی اخیر - زندگی امروزی به بسیاری از افراد امکان نمیدهد که به آسمان بالای سرشان نگاهی بیاندازند. اگر هم در شرایطی خاص چنین کنند، این نقطههای نورانی چیزی فراتر از چند نقطهی درخشان به نظرشان نمیرسند که شاید بتوان با خطوط فرضی آنها را به هم متصل و مستطیل یا مثلثی را مجسّم کرد. ولی آیا بهراستی این نقطههای نورانی - یا همان ستارهها - همیشه وجود داشتهاند؟ اگر چنین نیست، چگونه به وجود آمدهاند؟ در این میان خورشید، که خود ستارهای است، چگونه شکل گرفته است؟ ...



ساختن پایگاه در کُرهی ماه
یان اُنیل
ترجمه: مارال فریدون و اُشین دانیلی ذکریان

میخواهیم در آینده به کرهی ماه برویم. چرا؟ زیرا آنجا مکانی مناسب برای انباشت مواد و سکونت نیروی انسانی برای کار در خارج از محدودهی نیرومند گرانش زمین است. ماه میتواند سکّوی پرتابی برای آغاز مأموریتهای فضایی یا ارسال نخستین انسانها به مریخ باشد. شاید گردشگران فضایی هم به سفری کوتاه، و شرکتهای حفاری معدن نیز به سرمایهگذاری در ماه علاقه نشان بدهند. به دست آوردن دادههای علمی جدید هم ممکن است بسیار وسوسهانگیز باشد. به هر علتی که بخواهیم به این قمر کوچک خاکی برویم برای حضور در آنجا به ساخت پایگاه احتیاج داریم. دیر یا زود انسان در ماه ساکن خواهد شد. اما در چه جایی؟ چگونه خواهد توانست با شرایط دشوار زیستی در آنجا سازگار شود؟ کلید حلّ این مسایل در دستهای مهندسان سازه است تا شگفتانگیزترین سکونتگاههایی را، که بشر به چشم دیده، بسازند ...

انرژی تاریک
رضا منصوری

آیا میتوان از میان مسئلههای روز کیهانشناسی مسئلهای را در مقام مهمترین بیرون کشید؟ اخترشناسان و کیهانشناسان سالانه حدود 15.000 مقاله منتشر میکنند، پس به 15.000 موضوع میپردازند. مهمترین کدام است؟ کار سادهای نیست که دههزار اخترفیزیکدان و کیهانشناس روی یک مسئله در مقام مهمترین توافق کنند؛ اما کردهاند! «انرژی تاریک»، مفهومی که در آستانهی قرن بیستویکم برای رفع مشکلات دادههای اخترفیزیکی ابداع شد. این مهمترین مسئله است که نهتنها کیهانشناسان، که متخصصان علوم فیزیکی بر آن توافق دارند...


راز 40 سالهی کلاهک مریخ برملا شد
ترجمه: الهام شعبانی

دانشمندان شکلگیری دو عارضهی جذاب در کلاهک یخی قطب شمال مریخ را بازسازی کردند که عبارت بودند از، ژرفدرهای بزرگتر از گرَند کَنیون آمریکا و مجموعهای از فرورفتگیهای مارپیچی. به این ترتیب هم شواهدی جدید از تغییرات آبوهوا بر مریخ یافتند و هم به حلّ دو معما پرداختند که به 4 دههی پیش بازمیگردند ...



نشانههایی از وجود حیات در گذشتهی مریخ
ترجمه: الهام شعبانی

در سنگهایی که مریخنورد روح بررسیشان کرده، نشانههایی از محیطی مرطوب و غیراسیدی در گذشتهی مریخ به دست آمده که شاید اثبات کند این محیط در آن زمان میزبان حیات بوده است. تأیید این سرنخِ معدنی نتیجهی بررسی 4سالهی دانشمندان است.

در برونزدی که مریخنورد روح در زمستان 1384 بررسی کرد غلظت بالایی از کربنات آشکار شد. کربنات، نمک اسید کربنیک است که در شرایط تقریباً خنثی و مرطوب پدید میآید و در محیط اسیدی از بین میرود. بنابراین، این یافته نشان میدهد که آب در دوران گذشتهی مریخ اسیدی نبوده است. یافتههای پیشین نشان از محیطی تقریباً یا کاملاً اسیدی در گذشتهی این سیاره داشتند که قطعاً آن را برای میزبانی حیات نامناسب میکرد...



آیا زهره زمانی سکونتپذیر بوده است؟
مارکوس باوِر
ترجمه: الهام شعبانی

فضاپیمای سریعالسیر زهره (Venus Express)، که متعلق به سازمان فضایی اروپا  )اِسا ( است، به دانشمندان علوم سیارهای امکان میدهد که دربارهی اینکه آیا سیارهی زهره زمانی اقیانوس داشته است یا خیر تحقیق کنند. اگر چنین بوده باشد، شاید این سیاره هم زمانی مانند زمین میزبان حیات بوده است...



ماهنامهی نجوم در نیمهی دوم مرداد برگزار میکند:
سخنرانی دکتر بهرام مبشر
 استاد فیزیک و نجوم رصدی از دانشگاه ریوِرساید کالیفرنیا

و آنگاه نور: یک میلیارد سالِ نخست
چکیدهی سخنرانی: در طول تمدن بشر، فقط یکبار در هر چند نسل است که اکتشافات مهم رخ میدهند؛ آنقدر مهم و بنیادی که انقلابی در درک ما از عالم پدید بیاورند. ما آنقدر خوشاقبالیم که در زمانهای از تاریخ زندگی میکنیم که بنیادیترین پرسشها، که قرنها ذهن بشر را به خود مشغول کرده بودند، پاسخ داده میشوند. این سخنرانی، شنوندگان را به سفری در زمان میبرد؛ به نخستین کسری از ثانیه پس از تولد عالم تا تحول آن تا به امروز و سرنوشت آیندهی آن. با بهره گرفتن از تازهترین رصدهای بزرگترین تلسکوپها، نشان داده میشود که ...


اخبار جهان
 - حیات متانیِ تیتانی!
 - رینگ اسپرت برای مریخنورد جدید!
 - نخستین رصد تلسکوپ هوابُرد
 - بسیاری از دنبالهدارهای معروف در منظومههای فراخورشیدی متولد شدهاند
 - کشف زایشگاههای ستارهای جدید



اخبار ایران
گردآوری: زهرا رحیمدل

 - نقاشی نجومی، برندهی جایزهی یونسکو
-  برج میلاد تهران، میزبان شب رصدی برنامهی آسمان شب
-  دهمین سالگرد تأسیس انجمن نجوم ثاقب و جشنوارهی ساعتهای آفتابی
-  همچنان روی موج نجوم از رادیو تهران


سیاهچالهای پُرجرم در قلب کهکشان ما
فرهاد یوسفزاده

سازمان ملل سال گذشته را سال جهانی نجوم نامید تا چهارصدمین سالگرد آغاز رصدهای تلسکوپی گالیله را گرامی بدارد. وقتی گالیله نخستینبار تلسکوپش را به سوی ستارههای آسمان شب نشانه رفت حساسیت چشم انسان را 16 بار افزایش داد. گالیله، در میان کشفهای بیشمار، چهار قمر هم در اطراف سیارهی مشتری یافت که نظریهی منظومهی شمسی خورشیدمرکز کپرنیک را تقویت میکرد. حالا، چهارصد سال بعد، تلسکوپهای ...

روبوتهای جانسخت
بابک امینتفرشی

چند وقت پیش از طریق دکتر فیروز نادری متوجه نخستین عکسهایی شدم که در آزمایشگاه JPL ناسا از مریخنورد آینده گرفته شده است. چرخهای مریخنورد بهتازگی نصب شدهاند و بدنهی آن شکل و شمایل نهایی را کمکم به دست آورده است. به همین علت نخستین عکسهای خبری از آن سرانجام منتشر شد. چندین سال است که دربارهی این طرح با نام مخفف  MSL، سرواژهی آزمایشگاه علمی مریخ، صحبت میشود )همان که اسمش را »کنجکاوی «گذاشتیم، همین شماره ص . (12 این مریخنورد 2/7 متری حدود 900 کیلوگرم وزن دارد یعنی هموزن یک اتومبیل کوچک مثل پراید. نخستین مریخنورد به نام سوجرنر، که در سال 1376 به مریخ رسید، تقریباً هموزن یکی از چرخهای این مریخنورد جدید بوده است! مقایسهی ...